Rozmowa z Aleksandrą Zawalską-Hawel – dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Ottona Sterna w Żorach, nominowaną do tytułu Lidera z powołania na temat innowacyjnego zarządzania nowoczesną instytucją kultury. A taką jest Biblioteka w Żorach – interdyscyplinarne miejsce, które gromadzi fanów wielu dziedzin kultury i nauki.
Czy już w latach szkolnych przejawiałaś cechy liderskie?
Raczej nie. W szkole podstawowej byłam wzorową uczennicą, w liceum najpierw interesowałam się chemią, a potem – pod wpływem znakomitej nauczycielki języka polskiego, która wywarła duży wpływ na moje postrzeganie kultury i literatury – przedmiotami humanistycznymi. Zawsze mówiłam mamie, że nie chciałabym pracować w księgowości, ale stało się inaczej. Ukończyłam studia ekonomiczne na Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach, a potem podyplomowe studia z zakresu zarządzania kulturą na Uniwersytecie Warszawskim oraz Szkołę Liderów Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności. Przez pierwsze 26 lat mojego życia zawodowego piastowałam zwykle stanowiska głównej księgowej w dużych firmach, zarówno państwowych, jak i prywatnych.
Kiedy pojawiła się biblioteka?
W 2006 roku podjęłam pracę w Urzędzie Miasta w Piekarach Śląskich, ale nie czułam, że się spełniam jako urzędniczka. Kiedy powiedziałam, że chcę odejść, ówczesny prezydent zaproponował mi stanowisko dyrektora biblioteki miejskiej. Pomyślałam, że moje doświadczenie z taką instytucją jest jedynie takie, że chodzę tam wypożyczać książki. Przyjęłam jednak tę posadę i zaczęłam zastanawiać się, jak chciałabym, żeby ta biblioteka wyglądała. Opracowałam strategię rozwoju tej instytucji i konsekwentnie ją realizowałam. Dzięki środkom, które pozyskiwałam m.in. z funduszy europejskich Biblioteka otrzymała dodatkowy impuls do rozwoju. Byłam inicjatorką i twórczynią działań na rzecz aktywizacji kulturalnej i edukacji nieformalnej lokalnej społeczności. W 2010 roku otrzymałam tytuł „Najbardziej Kreatywny Dyrektor Instytucji Kultury”. Braliśmy udział w zagranicznych projektach partnerskich, poznawaliśmy inne biblioteki, wymienialiśmy się doświadczeniami. Dzięki temu tworzyliśmy ciekawe oferty dla mieszkańców. W 2016 r. wygrałam konkurs na dyrektora biblioteki w Żorach. Stwierdziłam, że na zmiany nigdy nie jest za późno i przeprowadziłam się do Żor.
Biblioteka w Żorach szczyci się nowym, świetnie wyposażonym budynkiem. Kiedy został oddany do użytku?
To jest zrewitalizowany budynek starego młyna parowego. Wcześniej Biblioteka mieściła się na jednym z osiedli, ale zaistniała ogromna potrzeba, żeby instytucja znalazła się w centrum miasta. Myślę, że pan prezydent Waldemar Socha zobaczył, ile aktywności może być realizowanych w bibliotece i że warta jest inwestycji. W 2018 r. miasto uzyskało grant na rewitalizację młyna, natomiast koszty całego wyposażenia zostały pokryte z budżetu miejskiego i we wrześniu 2020 żorska biblioteka w nowej odsłonie otworzyła swe podwoje. Połączenie tego historycznego obiektu z ciekawą architekturą wnętrz, nowymi technologiami oraz różnorodną ofertą kulturalną i edukacyjną stwarza ogromny potencjał. Żorska biblioteka na przestrzeni ponad 2 tys. m2 zapewnia swobodny dostęp do bogatych zbiorów książkowych i multimedialnych oraz stanowi jedno z ciekawszych miejsc na organizowanie różnorodnych form komunikacji społecznej. Liczne udogodnienia pozwalają samodzielnie oddać i wypożyczyć zbiory z użyciem selfchecka lub zwrócić książki w całodobowej wrzutni. Korzystanie ze zbiorów i usług biblioteki ułatwia także bezpłatna aplikacja na smartfony i tablety, która zapewnia między innymi dostęp do bibliotecznego konta czytelnika, możliwość prolongaty wypożyczonych zbiorów czy sprawdzenie nadchodzących wydarzeń kulturalnych i edukacyjnych. Czytelnik może swobodnie korzystać z dostępnych wszędzie stanowisk komputerowych, wypożyczyć laptop lub tablet, a także wykonać ksero, skan czy wydruk. Do dyspozycji są konsole PlayStation i Xbox, podłoga interaktywna, gogle VR, drukarka 3D, dron, roboty czy ploter laserowy.
W 2016 roku zwyciężyłaś w konkursie EDUinspirator, organizowanym przez Fundację Rozwoju Systemu Edukacji w Warszawie, będącą równocześnie Agencją Narodową programu Erasmus+. Nagrodzono Cię za wysoką jakość działań podejmowanych w obszarze edukacji dorosłych. Jakie działania podejmujecie w Żorach?
Jest też studio nagrań i internetowe Radio Żory, a nawet mała sala projekcyjna, w której z rodziną lub przyjaciółmi można obejrzeć wypożyczony film. Miłośników sztuki i twórców zaprasza „Galeria Na Piętrze”, gdzie regularnie organizowane są wystawy prac twórców profesjonalnych, a także amatorów. Obok znajdują się cztery pracownie edukacyjne. Nowoczesna i przestronna sala wielofunkcyjna z niewielką sceną pozwala na organizację różnorodnych wydarzeń kulturalnych i edukacyjnych. Na zewnątrz znajduje się letnia czytelnia z zielenią i miejscami na relaks, w której organizowane są wydarzenia plenerowe. Tutaj także swoje miejsce znalazła instalacja, na którą sentencje specjalnie dla żorskiej biblioteki napisali uznani twórcy, w tym noblistka Olga Tokarczuk. Cały obiekt jest pięknie oświetlony i przystosowany do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. A nad wszystkim czuwa kompetentny i przyjazny zespół pracowników biblioteki, a także patron tego miejsca Otto Stern – laureat nagrody Nobla w dziedzinie fizyki. Wybraliśmy go na patrona z dwóch powodów: aby podkreślić edukacyjną rolę biblioteki i aby oddać hołd wybitnemu uczonemu, który urodził się w Żorach, a którego dziad Abraham wybudował młyn, w którym teraz mieści się biblioteka.
Oferujemy zajęcia dla wszystkich grup wiekowych, realizujemy projekty z różnych dziedzin. Czasami pretekstem jest uznany pisarz, jak np. Stanisław Lem, który skłonił nas ku naukom ścisłym i zainspirował do współpracy z chorzowskim Planetarium czy Politechniką Gliwicką. W tym roku zajmowaliśmy się Witoldem Gombrowiczem. Spotkaniom z literaturoznawcami, tłumaczami, biografami towarzyszyły warsztaty rozwojowe dla młodzieży na temat poszukiwania, odkrywania i akceptacji własnej tożsamości, fotograficzne, arteterapeutyczne i teatralne, a także filmy i spektakl teatralny. We wrześniu zakończył się jeden z naszych międzynarodowych projektów „StoryGen”, który realizowaliśmy z partnerami z Włoch, Hiszpanii, Portugalii. Działania były skierowane do edukatorów, a w efekcie końcowym uczestnikami były osoby w wieku 55+, które opowiadały lokalne historie i młodzież, która rejestrowała je jako wideo. Cyfrowe opowiadanie historii może stać się nową metodą waloryzacji dziedzictwa kulturowego i łączenia pokoleń, dlatego projekt ten został wpisany do programu rewitalizacji śródmieścia. Mamy już grupę osób zainteresowanych warsztatami ze storytellingu i będziemy ten projekt rozwijać. Wcześniej z partnerami z Hiszpanii, Litwy i Chorwacji zrealizowaliśmy projekt „Migruj do biblioteki”, którego celem była edukacja pozaformalna prowadzona przez bibliotekarzy na rzecz integracji środowisk lokalnych z migrantami, a przez to ich włączenie społeczne i przeciwdziałanie segregacji i dyskryminacji. Od 2022 r. organizujemy największe nasze wydarzenie, a mianowicie festiwal literacki „Żar Literatury”. Każda edycja festiwalu ma inne hasło przewodnie, w 2024 roku brzmiało ono „Nadzieja w mroku. Literatura na czas niepokoju”. W ciągu trzech dni gościmy ponad 30 pisarzy, literaturoznawców, publicystów, socjologów, filozofów dobieranych w zależności od poruszanej tematyki. Gośćmi festiwalu byli już m.in. Sylwia Chutnik, Wojciech Jagielski, Dorota Masłowska, Dariusz Rosiak, Andrzej Stasiuk, Katarzyna Surmiak-Domańska, Ziemowit Szczerek, Wojciech Tochman, Krzysztof Varga, Oksana Zabużko. Często odbywają się u nas koncerty muzyczne i wernisaże, ostatnio swoje prace pokazywała wybitna malarka, ilustratorka Baśni braci Grimm – Elżbieta Murawska.
Aby utrzymać wysoki standard działań nasz team wciąż musi się doskonalić. W tym celu wyjeżdżamy zagranicę na szkolenia zawodowe, wizyty typu job-shadowing czy konferencje branżowe. Dzięki temu nabywamy nowych umiejętności w zakresie tworzenia atrakcyjnej oferty edukacji dorosłych, poszerzamy wiedzę i sprawność w wykorzystaniu nowych technologii do celów edukacji i marketingu, wzmacniamy kompetencje językowe, społeczne i zarządcze. Wszystko po to, aby być dobrze przygotowanym do pełnienia swojej zawodowej i społecznej roli.
Z czego jesteś najbardziej dumna?
Z mojej pracy, jestem pasjonatką pracy i cieszę się, że z moim 43-osobowym zespołem fajnych i kreatywnych ludzi możemy realizować nasze wizje i marzenia, a także inspirować i wspierać naszych odbiorców na drodze rozwoju. Z kolei umiędzynarodowienie naszych działań przekłada się na wzrost prestiżu biblioteki w środowisku jako instytucji otwartej na świat i problemy społeczne. Świadczy o tym chociażby przyznana w 2023 roku Nagroda „Phoenix Sariensis” za zasługi w pracy na rzecz Miasta Żory i sławienie jego dobrego imienia w Polsce i poza jej granicami.
Prywatnie jestem dumna ze swojego syna – programisty i gitarzysty.
Dorota Kolano
Beata Sekuła