W lipcu 2015 r. zaczęła obowiązywać nowa procedura karna. Wprowadzone zostały istotne zmiany dotyczące prowadzenia procesu karnego, sytuujące sędziego jako bezstronnego arbitra rozsądzającego spór pomiędzy oskarżycielem a obroną. Proces w miejsce inkwizycyjnego miał stać się bardziej kontradyktoryjny i tym samy odciążać sąd w zakresie inicjatywy dowodowej, w postaci zbierania dowodów i przesłuchiwania świadków.
12 stycznia Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy przygotowany w Ministerstwie Sprawiedliwości wprowadzającej zmiany w Kodeksie postępowania karnego i niektórych innych ustawach. Zmiany zakładają odwrócenie niektórych postanowień nowelizacji Kodeksu postępowania karnego, które weszły w życie w lipcu 2015 r.
Najważniejszą zmianą przewidzianą w projekcie ustawy jest przywrócenie inicjatywy dowodowej sądu w procesie oraz priorytetu zasady prawdy materialnej. Pełna kontradyktoryjność wprowadzona nowelizacją z lipca 2015 r. niesie za sobą ryzyko, że sąd podejmie decyzję co do istoty sprawy na podstawie dowodów przedstawionych przez strony, nie będzie natomiast dążył do ustalenia prawdziwego stanu rzeczy. Wraz z nowym projektem przywrócono zasadę, zgodnie z którą należy dążyć do wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, a dopiero w przypadku niemożliwości usunięcia wątpliwości – rozstrzygnąć je na korzyść oskarżonego.
Kolejną zmianą jest uchylenie art. 168a k.p.k. zakazującego przeprowadzenia i wykorzystania dowodu uzyskanego do celów postępowania karnego za pomocą czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Przepis ten eliminuje możliwość skorzystania przez strony, jak również oskarżyciela publicznego z dowodów bezpośrednio nielegalnych. Zmiana ta ma za zadania przeciwdziałać możliwym nadużyciom uczestników, którzy mogą dążyć do celowej dyskwalifikacji dowodów. Szeroki zakres zakazu dowodowego i możliwość uznania uchybień organów procesowych za przestępstwo urzędnicze mogłyby posłużyć celowemu utrudnianiu biegu postępowań. W przyjętym projekcie usunięto zakaz dowodowy, uznając, że każda sytuacja powinna być oceniana indywidualnie, w oparciu o ogólnie przyjęte zasady orzecznictwa.
Zmianie ulega również brzmienie art. 258 § 2 k.p.k., dotyczące możliwości zastosowania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania z uwagi na surowość grożącej oskarżonemu kary. Obniżony został próg, po którego przekroczeniu możliwe jest zastosowanie tzw. aresztu międzyinstancyjnego. Obecnie możliwość ta istnieje w przypadku wymierzenia przez sąd pierwszej instancji kary pozbawienia wolności wyższej niż 3 lata, według projektu miałaby to być kara pozbawienia wolności nie niższa niż 3 lata.
W projekcie wskazano nowy nadzwyczajny środek zaskarżenia w postaci skargi na wyrok sądu odwoławczego, wnoszonej do Sądu Najwyższego, która miałaby przysługiwać stronom od wyroku sądu odwoławczego uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania. Termin na wniesienie skargi, przewidziany w art. 539b § 1 k.p.k., wynosiłby 7 dni od daty doręczenia wyroku z uzasadnieniem.
Kolejną zmianą jest wydłużenie czasu, w którym możliwe jest wzruszenie prawomocnego orzeczenia na niekorzyść oskarżonego. Prokuratorowi Generalnemu umożliwia się w świetle nowego projektu, uchylenie lub zmianę postanowienia o umorzeniu postępowania przeciwko podejrzanemu przez rok od daty uprawomocnienia się postanowienia, dotychczas termin wynosił 6 miesięcy. Możliwe stanie się także uwzględnienie kasacji wniesionej na niekorzyść oskarżonego po upływie roku, od daty uprawomocnienia się orzeczenia, dotychczas termin wynosił 6 miesięcy.
Wprowadzane zmiany zakładają znacznie zaostrzenie zasad odpowiedzialności za przestępstwo składania fałszywych zeznań lub zatajenia prawdy podczas składania zeznań. W obecnym stanie prawnym czyn, określony w art. 233 § 1 k.k., podlega karze pozbawienia wolności do lat 3, natomiast projekt zakłada możliwość orzeczenia kary w wymiarze od 6 miesięcy do 8 lat. Taką samą karę przewiduję się w dodanym § 1a wobec osoby, która składa fałszywe zeznanie z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jej samej lub jej najbliższym. Zaostrzenie kary projekt przewiduje w projektowanym art. 233 § 4 k.k. za złożenie fałszywej opinii lub tłumaczenia w wymiarze od roku do 10 lat pozbawienia wolności, natomiast dotychczas były to maksymalnie 3 lata pozbawienia wolności.
Projekt zakłada, że ustawa nowelizująca ma wejść w życie z dniem 1 kwietnia 2016 r.
Agata Czekaj
