21 maja br. Komisja Europejska i Europa Nostra ogłosiły zwycięzców Nagrody Dziedzictwa Europejskiego/Nagrody Europa Nostra (European Heritage Award / Europa Nostra Award), najbardziej prestiżowego wyróżnienia w dziedzinie dziedzictwa kulturowego w Europie. W tym roku nagrodą uhonorowano 25 laureatów z 16 państw. Wśród zwycięzców, w kategorii konserwacja, znalazł się jeden, wyjątkowy obiekt z Polski – Sztolnia Królowa Luiza w Zabrzu. Jest w tym roku jedynym obiektem z obszaru dziedzictwa przemysłowego w Europie i jednym z trzech w Polsce, które dostąpiły tego zaszczytu w całej historii nagród. Tym samym Sztolnia znalazła się w gronie tak znanych miejsc jak Trafalgar Square, Royal Albert Hall z Londynu czy Narodowe Obserwatorium w Atenach.
Sztolnia Królowa Luiza (będąca częścią Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu) to największy kompleks turystyczny, związany z dziedzictwem górnictwa węgla kamiennego w Polsce i absolutny unikat w skali całej Europy. To wyjątkowy zespół zabytków, obrazujący rozwój technik górniczych i przemysłu wydobywczego, powiązania z innymi gałęziami przemysłu i jego wpływ na kształtowanie się regionu. To doskonała ilustracja i reprezentatywny przykład zmian, jakie zachodziły w europejskim przemyśle na przestrzeni ostatnich 200 lat.
W skład kompleksu Sztolni wchodzą zabudowania powierzchniowe: budynki poprzemysłowe i wieże szybowe, składające się na czytelny obraz funkcjonalny kopalni z przełomu XIX i XX wieku, nowoczesna infrastruktura okołoturystyczna oraz dwa unikatowe parki plenerowe. Najcenniejszymi elementami kompleksu, oraz tym, co go wyróżnia w skali całej Europy, są podziemne wyrobiska – dawnej Kopalni Królowa Luiza i towarzyszącej jej Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej o łącznej długości przekraczającej 5 km. Nigdzie indziej nie udało się zrewitalizować, zakonserwować i adaptować dla odwiedzających tak wyjątkowych przestrzeni, przebiegających pod centrum niemal 180–tysięcznego miasta. W zależności od wybranego wariantu zwiedzania, na gości czeka pokaz wielkogabarytowych maszyn górniczych, przejażdżka kolejką górniczą Karlik, wędrówka przez pokład węgla o grubości ponad 6 metrów, ekspozycje poświęcone różnorodnym zagadnieniom związanym z podziemnym górnictwem węglowym czy zagrożeniami w kopalniach. To także jedyna w swoim rodzaju (dostępna od września 2018 roku) możliwość przepłynięcia 1 km fragmentu Sztolni łodziami w ramach trasy wodnej, na której na turystów czekają m.in. postaci ze śląskich legend, takie jak Skarbnik czy Utopek.
Rewitalizacja i udostępnienie odwiedzającym Kompleksu Sztolni Królowa Luiza to efekt prowadzonych z rozmachem robót górniczych i budowlanych oraz konserwatorskich, rozpoczętych w 2009 roku. Przedsięwzięcie rewitalizacji sztolni okazało się jednym z największych wyzwań, przed jakimi stanęło Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, a wraz z nim Miasto Zabrze i Województwo Śląskie. Jeszcze nikt, nigdy, nie prowadził prac górniczych, budowlanych i aranżacyjnych oraz konserwatorskich, nie tylko na tak dużą skalę, ale też w tak starym i specyficznym obiekcie. Głównym celem tak ambitnego projektu było zachowanie górniczego dziedzictwa regionu poprzez adaptację i rewitalizację kompleksu na potrzeby kulturalne, edukacyjne i turystyczne. Projekt został sfinansowany m.in. ze środków Unii Europejskiej oraz krajowych. Jego łączna wartość wyniosła niemal 40 mln Euro. Nagroda Dziedzictwa Europejskiego/ Nagroda Europa Nostra, zwana europejskim Oscarem dziedzictwa kulturowego, jest ogromnym wyróżnieniem dla tego wyjątkowego obiektu i nakładu pracy, jaki włożono w jego udostępnienie odwiedzającym.
Opracowanie: Urząd Miejski w Zabrzu
